تحلیلگری داده (Data Analytics) و تحلیلگری کسب و کار (Business Analytics) دو فرآیند متفاوت هستند، اما هر دو اهمیت زیادی در جهان کسب و کار دارند. در زیر به تفاوت‌های اصلی بین تحلیل داده و تحلیل کسب و کار اشاره می‌شود:
۱- محتوا و موضوع
تحلیل داده: این فرآیند به تجزیه و تحلیل داده‌های عددی، متنی و آماری و تصاویر اختصاص دارد. معمولاً داده‌ها از منابع مختلفی مانند پایگاه‌های داده، سنسورها، فرم‌های آنلاین، شبکه های اجتماعی و غیره به دست می‌آیند.
تحلیل کسب و کار: این فرآیند به تجزیه و تحلیل عناصری مانند استراتژی‌ها، عملکرد مالی، مدل کسب و کار، مشتریان، رقبا، و محصولات و خدمات اختصاص دارد. این تحلیل برای ارتقاء تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و مدیریت کسب و کار استفاده می‌شود.
۲- دامنه و هدف
تحلیل داده: هدف اصلی تحلیل داده به دست آوردن دانش، قواعد الگوها، روابط و اطلاعات مخفی در داده‌ها است. این فرآیند معمولاً برای پیش‌بینی، دسته بندی، خوشه بندی، کاوش داده‌ها، و به دست آوردن اطلاعات مفهومی استفاده می‌شود.
تحلیل کسب و کار: تحلیل کسب و کار به ارزیابی عملکرد کسب و کار، بهبود استراتژی‌ها و راهکارها، و افزایش بهره‌وری و سودآوری کسب و کار اختصاص دارد. هدف آن ارتقاء عملکرد و کارایی کسب و کار است.
۳- روش‌ها و ابزارها
تحلیل داده: ابزارهای تحلیل داده شامل زبان‌های برنامه‌نویسی مانند Python و R، نرم‌افزارهای مخصوص تحلیل داده مانند SAS، RapidMiner و ابزارهای مدرن یادگیری ماشین و داشبوردها مانند Power BI و Tableau می‌شوند.
تحلیل کسب و کار: ابزارهای تحلیل کسب و کار شامل ابزارهای حل مساله، شبیه سازی، مدل سازی عملیانی و پویا و مدل‌های مالی، نرم‌افزارهای جامع مانند ERP ها ، و ابزارهای گزارش‌دهی می‌شوند.
۴- مراحل و فرآیند
تحلیل داده: مراحل تحلیل داده شامل تجزیه و تحلیل داده‌ها، تجزیه و تحلیل آماری، تصمیم‌گیری بر اساس داده‌ها و پیش‌بینی می‌شود (مانند متدولوژی CRISP-DM).
تحلیل کسب و کار: مراحل تحلیل کسب و کار شامل تعیین اهداف کسب و کار، تجزیه و تحلیل محیط کسب و کار، تعیین استراتژی‌ها، ارزیابی عملکرد و بهینه‌سازی می‌شود.
۵- مخاطبان اصلی
تحلیل داده: محققان داده، دانشمندان داده، و تحلیل‌گران داده و تحلیل گران کسب و کار، و مشتریان
تحلیل کسب و کار: مدیران عالی، تصمیم‌گیران استراتژیک، تیم‌های مدیریت کسب و کار، و مشاوران مدیریت
در مجموع، تحلیلگری داده مرتبط با تجزیه و تحلیل داده ها (ساختیافته یا ساخت نیافته) است، در حالی که تحلیل کسب و کار به تجزیه و تحلیل کلانتر و استراتژیک موارد متنوعی مانند استراتژی‌های بازاریابی، عملکرد مالی، و منابع انسانی اختصاص دارد. هر دو ابزار مهمی برای بهبود کسب و کارها هستند و ممکن است در کنار یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند تا تصمیم‌گیری‌های بهتری در سازمان ها و کسب و کار انجام شود.
سعید روحانی
دانشیار دانشگاه تهران
۱۱ مهرماه ۱۴۰۲